Rwa kulszowa – Objawy, Przyczyny, Leczenie
Jednym z najczęstszych problemów bólowych kręgosłupa jest rwa kulszowa. Z definicji jest to cały zespół objawów, wynikających z ucisku na nerw kulszowy lub nerwy rdzeniowe, które go tworzą z segmentów L4, L5 i S1 kręgosłupa. Nerw kulszowy to największy nerw obwodowy w ciele, odpowiadający unerwieniu całej taśmy tylnej kończyny dolnej. Ucisk na nerw kulszowy może być spowodowany mechanicznymi zmianami w kręgosłupie, takimi jak dyskopatia, wysunięciem się krążka międzykręgowego w kierunku kanału kręgowego, stenozą, inaczej mówiąc zwężeniem kanału kręgowego najczęściej na skutek zmian zwyrodnieniowych czy kręgozmykiem, gdzie dwa sąsiadujące ze sobą kręgi, a właściwie ich trzony są przesunięte względem siebie. Rwa kulszowa może być spowodowana również uciskiem na nerwy tkanek miękkich. Ale pamiętajmy – napięte mięśnie czy restrykcje/blokady powięziowe na długości nerwu mogą wywołać takie same dolegliwości, jak ucisk na korzeń nerwowy. Ból opisywany jako rwa kulszowa potrafi pojawić się: -samoistnie (chociaż zwykle powód wystąpienia objawów jest w historii chorobowej pacjenta oraz w stylu życia) – w wyniku przeciążenia (pacjenci często podają takie powody jak nagłe szarpnięcie czegoś ciężkiego albo w pracy w nietypowych dla nich warunkach) – jako skutki uboczne operacji, stylu życia czy przewlekłych chorób Objawy rwy kulszowej to: – ostry ból promieniujący do nogi, od pośladka po przez udo i łydkę wraz ze stopą. – ból w rejonie odcinka lędźwiowego wraz z blokada ruchową, – problem z przemieszczaniem się, który często wymusza na pacjencie przyjęcie bezbolesnej pozycji, na przykład leżącej, – uczucie palenie, mrowienia na całej długości nogi oraz – osłabienie siły mięśni nóg. Charakterystycznym, ale już niepokojącym objawem i często wymagającym pilnej konsultacji neurochirurgicznej jest tak zwane „opadanie stopy”, co wiążę się z porażeniem nerwu strzałkowego, który jest gałęzią nerwu kulszowego. Pacjent wtedy często zahacza nogą o podłożę, co grozi upadkiem i ma problem ze wspięciem na palce. Wymienione wyżej objawy są najbardziej typowe, natomiast wszystko zależy od konkretnego przypadku i bardzo ważne jest podejście indywidualne do każdego pacjenta. W leczeniu rwy kulszowej w ujęciu holistycznym najważniejszy jest wywiad i ocena postawy. Dzięki niemu możemy dojść do prawdziwej przyczyny objawów. Ocena postawy pacjenta będzie często mówiła terapeucie gdzie jest pierwotny problem, natomiast historia chorobowa pomoże wyjaśnić, dlaczego doszło do rwy kulszowej. Pacjenci często nie wiedzą, że za ich ostrym bólem mogą stać problemy zdrowotne z przeszłości. Na przykład przebyte operacje stawów kolanowych często prowadzą do dysbalansu pomiędzy kończynami dolnymi i siłą ich mięśni. Jeżeli nierównomiernie obciążamy kończyny przez kilka, a bywa, że nawet przez kilkadziesiąt lat, to niestety możemy spodziewać się objawów bólowych. Ważnym czynnikiem są również przebyte kontuzję. Na przykład skręcenie stawu skokowego również może prowadzić do braku ruchomości tego stawu, a z czasem do wyżej opisanego dysbalansu. Choroby wewnętrzne także mogą przyczyniać się do wystąpienia rwy kulszowej i wydłużać proces rehabilitacji. Leczenie rwy kulszowej jest indywidualne i często jego efekty zależą od wielu czynników. Według mnie kluczowy jest czas, jeśli objawy nie wejdą w stan przewlekły zdarza się, że stan zapalny i ból ustępuje po kilkunastu dniach. Jeśli problem trwa dłużej i występują bardziej intensywne objawy, trzeba się liczyć z dłuższym okresem dochodzenia do siebie, nawet do kilku tygodni. Wszystko zależy również od możliwości regeneracyjnych naszego ciała. Jeśli podczas ostrego stanu doszło do osłabienia mięśni stopy to musimy wziąć pod uwagę czas odbudowy uszkodzonego nerwu i odzyskanie siły mięśniowej. Reasumując, im dużej trwa problem, tym dłużej się leczy. Terapia manualna i ćwiczenia. Te dwie rzeczy są kluczowe do pełnego wyleczenia rwy kulszowej. Rozluźnianie napiętych mięśni i usuwanie restrykcji powięziowych ma na celu odbarczenia nerwu i przyśpieszanie procesu regeneracji. Odpowiednio poprowadzona terapia powięziowa spowoduję zmniejszenie dolegliwości bólowych, umożliwi pacjentowi swobodne przemieszczanie się. Wprowadzanie ćwiczeń do procesu rehabilitacji jest również bardzo ważnym czynnikiem. Wzmacnianie i rozciąganie odpowiednich grup mięśniowych wspomogą procesy naprawcze i będą zapobiegać ponownym incydentom bólowym. Podsumowując, w leczeniu rwy kulszowej kluczowa jest odpowiednia diagnostyka i plan rehabilitacyjny dostosowany do możliwości pacjenta. Farmakologia zazwyczaj daję chwilowe efekty zmniejszenia bólu, często wygaszając stan zapalny, ale pozostawiając przyczynę bólu który się pojawił, a to powoduję, że pacjent często ma nawroty dolegliwości, a czasem coraz mocniejsze leki nie przynoszą ulgi. Leczenie chirurgiczne powinno być stosowane jako ostateczność, kiedy rehabilitacja nie przynosi efektów przez kilka miesięcy i pacjent nie jest w stanie normalnie funkcjonować. Jeśli chcemy wyleczyć rwę kulszową na stałe to kluczowa będzie fizjoterapia.
Holistyczna fizjoterapia – o co w tym chodzi?
Holistyczna fizjoterapia to coś więcej niż tylko praca nad mięśniami czy stawami. To podejście, które patrzy na człowieka jako całość – na jego ciało, umysł, emocje i codzienne nawyki. Bo czy nie jest tak, że czasem ból pleców to nie tylko efekt złej postawy, ale i stresującego tygodnia w pracy albo niewygodnego łóżka? Holistyczny fizjoterapeuta podchodzi do każdego pacjenta indywidualnie, starając się nie tylko usunąć ból, ale i znaleźć jego prawdziwe przyczyny. Dlaczego to działa? Bo ciało i umysł są jak nierozerwalna drużyna – jeśli jedno zawodzi, drugie też to odczuje. Jak działa holistyczny fizjoterapeuta? Patrzy szerzej niż tylko na objawy.Wyobraź sobie, że bolą Cię plecy. Holistyczny fizjoterapeuta nie zaczyna od terapii. Najpierw pyta o Twoje życie – jak siedzisz, jak się ruszasz, ile śpisz, jak jesz i czy ostatnio dużo się stresujesz. Dopiero na tej podstawie tworzy plan działania. Szuka źródła problemu.Ból pleców? Może to wina przeciążonych mięśni, ale równie dobrze może być efektem stresu, który napina Twoje ciało, albo złego ustawienia miednicy. Znalezienie prawdziwego „winowajcy” to klucz do skutecznej terapii. Tworzy plan dopasowany do Ciebie.Każdy z nas jest inny – inaczej się ruszamy, inaczej odczuwamy ból. Holistyczny fizjoterapeuta nie proponuje uniwersalnych rozwiązań, tylko terapię skrojoną na miarę Twoich potrzeb. Współpracuje z innymi specjalistami.Czasem ból to złożony problem. Wtedy holistyczny fizjoterapeuta może zasugerować współpracę z dietetykiem, psychologiem czy trenerem personalnym. Chodzi o to, byś poczuł się lepiej na wszystkich poziomach. Stawia na edukację.Jak zapobiegać kontuzjom? Co robić, żeby ból nie wracał? Holistyczny fizjoterapeuta nie tylko leczy, ale też uczy, jak zadbać o siebie w codziennym życiu. Dlaczego holistyczne podejście działa? Holistyczni fizjoterapeuci wiedzą, że człowiek to coś więcej niż suma jego części. Dlatego w pracy często łączą różne techniki – terapię manualną, ćwiczenia, a czasem nawet elementy relaksacji. Jeśli stres powoduje napięcia w Twoim ciele, pokażą Ci, jak się odprężyć, jak oddychać. Jeśli problemem jest zła postawa, nauczą Cię poprawnych wzorców ruchu. Czy to coś dla mnie? Jeśli masz przewlekły ból, trudno Ci się poruszać, a może czujesz, że coś „nie gra” w Twoim ciele – holistyczna fizjoterapia może być świetnym wyborem. To podejście nie tylko pomaga uporać się z bólem, ale też poprawia jakość życia na wielu poziomach.Jeśli masz ostry ból np. lędźwiowy, szyjny, barkowy lub doznałeś kontuzji to terapia powięziowa również jest wskazana na wczesnym etapie – szybkie działanie terapeuty nie pozwoli dużym napięciom dobrze „rozgościć” się w Twoim ciele, a efekt powrotu do pełni zdrowia będzie znacznie krótszy. Podsumowanie Holistyczna fizjoterapia to coś więcej niż leczenie urazów. To sposób na zrozumienie siebie, swojego ciała i jego potrzeb. Działa, bo bierze pod uwagę całość – ciało, umysł i emocje – i pomaga znaleźć równowagę, która prowadzi do zdrowia i lepszego samopoczucia. Bibliografia: Trew G., Everett T. Human Movement: An Introductory Text. Churchill Livingstone, 2011. Schleip R., Müller D. „Fascia as a Sensory Organ.” International Journal of Therapeutic Massage & Bodywork, 2013. Langevin H.M. „Connective Tissue: A Body-wide Signaling Network?” Journal of Sports Science and Medicine, 2006.
Czym jest Terapia Powięziowa?
Wyobraź sobie sieć pajęczą w twoim ciele, która oplata wszystko – mięśnie, kości, narządy, naczynia krwionośne i nerwy. Ta pajęczyna to powięź – elastyczna i wytrzymała tkanka łączna, która nie tylko trzyma wszystko na swoim miejscu, ale także pozwala nam się poruszać i działać jak jedna, sprawna maszyna. Kiedy jednak coś idzie nie tak – powięź się napina, sztywnieje lub zbliznowacieje – zaczynają się problemy. Na szczęście z pomocą przychodzi terapia powięziowa! Czym właściwie jest powięź? Powięź to cienka, ale bardzo silna tkanka, która dosłownie otula każdą strukturę w naszym ciele. Jest jak kombinezon, który łączy wszystkie elementy organizmu i pozwala im harmonijnie współpracować. Co ciekawe, powięź może się rozciągać i kurczyć – dzięki temu możemy swobodnie się ruszać. Ale uwaga! Jeśli coś zakłóci tę delikatną równowagę, możemy odczuwać ból, ograniczenia ruchowe czy napięcia. Jak działa terapia powięziowa? Terapia powięziowa to nic innego jak specjalne techniki manualne, które mają za zadanie przywrócić powięzi jej naturalną elastyczność. Terapeuta używa dłoni, palców, a czasem nawet przedramion i łokci, aby delikatnie (lub mocniej, jeśli trzeba!) pracować nad napiętymi miejscami. Wszystko po to, by uwolnić powięź i przywrócić jej naturalne właściwości. Dla kogo jest terapia powięziowa? Masz problemy z bólem pleców, karku czy barków? Twoje stawy wydają się „zablokowane”, a ruchy – sztywne? A może męczą cię migreny lub napięcia po kontuzji? Terapia powięziowa to świetny wybór, jeśli: Zmagasz się z przewlekłym lub ostrym bólem mięśni i stawów. Masz ograniczoną ruchomość ciała. Walczysz z napięciami wynikającymi z urazów sportowych. Masz dolegliwości takie jak łokieć tenisisty, kolano biegacza czy zespół bolesnego barku. Jakie korzyści daje terapia powięziowa? Korzyści z terapii powięziowej można odczuć bardzo szybko! Oto, co możesz zyskać: Złagodzenie bólu – napięcia znikają, a z nimi uciążliwe dolegliwości. Większa ruchomość – zapomnisz o sztywnych stawach i ograniczeniach. Relaks i redukcja stresu – zabieg działa jak balsam dla ciała i umysłu. Szybsza regeneracja – lepsze krążenie krwi i limfy wspiera procesy naprawcze w organizmie. Czego możesz się spodziewać po zabiegu? Podczas terapii możesz odczuwać delikatne rozciąganie albo głęboką presję. Czasem bywa to lekko niekomfortowe, zwłaszcza gdy terapeuta pracuje nad bardzo napiętymi obszarami. Po zabiegu większość pacjentów czuje się rozluźniona, a ruchy stają się bardziej swobodne. Zdarza się jednak, że na krótko pojawia się tzw. „terapeutyczny kryzys” – chwilowe nasilenie dolegliwości, które zwykle ustępuje po kilku dniach. Podsumowanie Terapia powięziowa to prawdziwe wsparcie dla naszego ciała. Pozwala złagodzić ból, poprawić ruchomość i przyspieszyć regenerację. Jeśli zmagasz się z napięciami mięśniowymi, ograniczoną mobilnością lub skutkami urazów, ta metoda może być dla ciebie idealna. Twoje ciało z pewnością ci za to podziękuje! 😊 Bibliografia: Schleip R., Findley T.W., Chaitow L., Huijing P. (Eds.). Fascia: The Tensional Network of the Human Body. Elsevier, 2012. Wilke J., Krause F., Vogt L., Banzer W. „What is evidence-based about myofascial chains: A systematic review.” Archives of Physical Medicine and Rehabilitation, 2016. Langevin H.M. „Fascia and the Mechanisms of Pain: Is Fascia the Missing Link?” Current Pain and Headache Reports, 2014. Stecco C., Day J.A. Fascial Manipulation for Musculoskeletal Pain. Churchill Livingstone, 2014. Artykuł 2 Holistyczna fizjoterapia – o co w tym chodzi? Holistyczna fizjoterapia to coś więcej niż tylko praca nad mięśniami czy stawami. To podejście, które patrzy na człowieka jako całość – na jego ciało, umysł, emocje i codzienne nawyki. Bo czy nie jest tak, że czasem ból pleców to nie tylko efekt złej postawy, ale i stresującego tygodnia w pracy albo niewygodnego łóżka? Holistyczny fizjoterapeuta podchodzi do każdego pacjenta indywidualnie, starając się nie tylko usunąć ból, ale i znaleźć jego prawdziwe przyczyny. Dlaczego to działa? Bo ciało i umysł są jak nierozerwalna drużyna – jeśli jedno zawodzi, drugie też to odczuje. Jak działa holistyczny fizjoterapeuta? Patrzy szerzej niż tylko na objawy.Wyobraź sobie, że bolą Cię plecy. Holistyczny fizjoterapeuta nie zaczyna od terapii. Najpierw pyta o Twoje życie – jak siedzisz, jak się ruszasz, ile śpisz, jak jesz i czy ostatnio dużo się stresujesz. Dopiero na tej podstawie tworzy plan działania. Szuka źródła problemu.Ból pleców? Może to wina przeciążonych mięśni, ale równie dobrze może być efektem stresu, który napina Twoje ciało, albo złego ustawienia miednicy. Znalezienie prawdziwego „winowajcy” to klucz do skutecznej terapii. Tworzy plan dopasowany do Ciebie.Każdy z nas jest inny – inaczej się ruszamy, inaczej odczuwamy ból. Holistyczny fizjoterapeuta nie proponuje uniwersalnych rozwiązań, tylko terapię skrojoną na miarę Twoich potrzeb. Współpracuje z innymi specjalistami.Czasem ból to złożony problem. Wtedy holistyczny fizjoterapeuta może zasugerować współpracę z dietetykiem, psychologiem czy trenerem personalnym. Chodzi o to, byś poczuł się lepiej na wszystkich poziomach. Stawia na edukację.Jak zapobiegać kontuzjom? Co robić, żeby ból nie wracał? Holistyczny fizjoterapeuta nie tylko leczy, ale też uczy, jak zadbać o siebie w codziennym życiu. Dlaczego holistyczne podejście działa? Holistyczni fizjoterapeuci wiedzą, że człowiek to coś więcej niż suma jego części. Dlatego w pracy często łączą różne techniki – terapię manualną, ćwiczenia, a czasem nawet elementy relaksacji. Jeśli stres powoduje napięcia w Twoim ciele, pokażą Ci, jak się odprężyć, jak oddychać. Jeśli problemem jest zła postawa, nauczą Cię poprawnych wzorców ruchu. Czy to coś dla mnie? Jeśli masz przewlekły ból, trudno Ci się poruszać, a może czujesz, że coś „nie gra” w Twoim ciele – holistyczna fizjoterapia może być świetnym wyborem. To podejście nie tylko pomaga uporać się z bólem, ale też poprawia jakość życia na wielu poziomach.Jeśli masz ostry ból np. lędźwiowy, szyjny, barkowy lub doznałeś kontuzji to terapia powięziowa również jest wskazana na wczesnym etapie – szybkie działanie terapeuty nie pozwoli dużym napięciom dobrze „rozgościć” się w Twoim ciele, a efekt powrotu do pełni zdrowia będzie znacznie krótszy. Podsumowanie Holistyczna fizjoterapia to coś więcej niż leczenie urazów. To sposób na zrozumienie siebie, swojego ciała i jego potrzeb. Działa, bo bierze pod uwagę całość – ciało, umysł i emocje – i pomaga znaleźć równowagę, która prowadzi do zdrowia i lepszego samopoczucia. Bibliografia: Trew G., Everett T. Human Movement: An Introductory Text. Churchill Livingstone, 2011. Schleip R., Müller D. „Fascia as a Sensory Organ.” International Journal of Therapeutic Massage & Bodywork, 2013. Langevin H.M. „Connective Tissue: A Body-wide Signaling Network?” Journal of Sports Science and Medicine, 2006.
Fizjoterapia w leczeniu wad postawy u dzieci i nastolatków
Coraz częściej w Naszych gabinetach spotykamy pacjentów z wadami postawy. Pacjentami są głównie dzieci i młodzież w różnym wieku, ale także osoby dorosłe, u których widzimy niewypracowane we wcześniejszym okresie życia zaburzenia. Na ich powstanie ma wpływ wiele czynników, mogą pojawiać się z różnych przyczyn i w różnych częściach ciała. Często najważniejszym aspektem w ich leczeniu jest szybkie rozpoznanie, wdrożenie odpowiedniej terapii i przywrócenie prawidłowej postawy ciała. Czym więc jest prawidłowa postawa ciała? Prawidłowa postawa to zharmonizowana praca poszczególnych części ciała i narządów wewnętrznych, którą wyróżnia prawidłowe ukształtowanie układu kostno – stawowego i wydolność aparatu mięśniowo – więzadłowego. Taka budowa zapewnia symetrię, stabilność i wydolność statyczno – dynamiczną. Dlatego przy odpowiednim wsparciu układu nerwowego możemy utrzymać prawidłową postawę ciała używając minimalnego napięcia mięśniowego. Przyczyny powstawania wad postawy Przyczyn powstawania wad postawy jest wiele. Mogą być wrodzone, nabyte lub fizjologiczne. Zaczynając od początku, cały okres ciąży (życie płodowe), poród i czynniki genetyczne warunkują późniejszy rozwój dziecka. To między innymi te czynniki będą należeć do wrodzonych i decydować o tym z jakim napięciem mięśniowym urodzi się dziecko. Już w pierwszych miesiącach życia mogą pojawić się asymetrie, preferencje którejś ze stron, wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe lub problemy trzewne takie jak kolki czy refluks. Wszystko to będzie zaburzać fizjologiczny rozwój dziecka i mieć wpływ na poszczególne etapy rozwoju, a w późniejszym czasie maluch może mieć większą skłonność do pojawienia konkretnych zaburzeń w ciele. Dlatego ważne jest reagowanie na pierwsze niepokojące sygnały, które pokazuje nam ciało dziecka. Kluczowym aspektem jest postępowanie zgodne z ontogenezą i dostosowanie zabaw oraz aktywności pod możliwości i zdolności ruchowe dziecka, tym samym pamiętając żeby nie wykonywać z dzieckiem czynności, których jeszcze samodzielnie nie jest w stanie osiągnąć. Do czynników nabytych zaliczać będziemy przede wszystkim brak aktywności fizycznej u dzieci, nadwagę, siedzący tryb życia, nieprawidłowo dobrane obuwie lub zastosowane zbyt wcześnie, przyjmowanie nieprawidłowych pozycji np. podczas zabawy, ciężkie i źle do pasowane plecaki. Wszystkie przebyte urazy, emocje i środowisko, w którym na co dzień dziecko przebywa będzie warunkowało sposób w jaki funkcjonuje i bezpośrednio wpływało na postawę ciała. Ostatnią grupą są czynniki fizjologiczne, które dotyczą zaburzeń czucia głębokiego, różnorodne wady wzroku, słuchu, mowy, które bardzo często są zdiagnozowane zbyt późno. Charakterystyka wad postawy: Wady postawy w obrębie kręgosłupa: plecy płaskie – spłaszczenie lub brak fizjologicznych krzywizn kręgosłupa plecy wklęsłe – pogłębienie lordozy lędźwiowej plecy okrągłe – pogłębienie kifozy piersiowej plecy wklęsło – okrągłe – pogłębienie lordozy lędźwiowej i kifozy piersiowej boczne skrzywienie kręgosłupa – wielopłaszczyznowe odchylenia osi kręgosłupa od linii jej prawidłowego przebiegu. Wady postawy w obrębie klatki piersiowej: klatka piersiowa kurza – zniekształcenie żeber i mostka oraz uwypuklenie mostka do przodu klatka piersiowa lejkowata – wklęsłe ułożenie mostka i żeber Wady postawy w obrębie kończyn dolnych: koślawość stawów kolanowych / skokowych szpotawość stawów kolanowych płaskostopie, stopa końsko – szpotawa Diagnostyka i leczenie Dzięki kilku testom i przyjrzeniu się postawie ciała dziecka jesteśmy w stanie ocenić ogólną budowę i sprawność. Jedną z najłatwiejszych metod jest ocena wizualna dziecka w swobodnej pozycji stojącej. Polega na ocenie symetrii pomiędzy poszczególnymi segmentami ciała. Zwracamy uwagę czy badane struktury są jednej długości, znajdują się na jednej wysokości, a prawa i lewa strona są takie same. Warto również spojrzeć na badanego z pozycji bocznej i przyjrzeć się ukształtowanym krzywiznom kręgosłupa, budowie miednicy czy ustawieniu głowy w osi ciała. W gabinecie bardzo często oprócz oceny statycznej zwracamy uwagę jak ciało dziecka zachowuje się w ruchu. Służą nam do tego proste testy funkcjonalne, które pokazują jak organizm zachowuje się pod wpływam angażowania konkretnych grup mięśniowych. Test palce – podłoga pozwala ocenić ruchomość poszczególnych odcinków kręgosłupa, a test głębokiego przysiadu ruchomość stawów biodrowych, kolanowych i skokowych, a także ustawienie klatki piersiowej i obręczy barkowej. Jedną z najważniejszych metod dla nas jako fizjoterapeutów jest badanie palpacyjne, które pozwala określić napięcie poszczególnych struktur mięśniowo – powięziowych i warunkuje dobór odpowiedniego leczenia. W Warsztacie Ciała do leczenia wad postawy wykorzystujemy terapię mięśniowo – powięziową, która pozwala skutecznie rozluźnić napięte tkanki i przywrócić ciału swobodny i harmonijny ruch. Często po jednej terapii widzimy już wyraźną poprawę w postawie ciała dziecka, świadczące o przywróceniu równowagi w układzie mięśniowo – powięziowym. Dobór odpowiednich ćwiczeń i zmiana dotychczasowych nawyków ruchowych, oprócz utrwalenia efektów terapii, ma na celu poprawę ruchomości w konkretnych stawach, wzmocnienie osłabionych struktur i przywrócenie odpowiedniej wydolności statyczno – dynamicznej. Holistyczne podejście do pacjenta sprawia, że niejednokrotnie ważna jest dla nas współpraca z dietetykiem, logopedą oraz psychologiem. Wszystko po to, aby w miarę możliwości szybko i skutecznie pomóc młodemu pacjentowi. Warto pamiętać, że zaburzenie jednego odcinka w ciele lub poszczególnej struktury jest zawsze procesem globalnym. Oznacza to, że do jej zajścia przyczynić się mogła struktura lub segment położony wyżej lub niżej. Dlatego tak ważne jest, aby szukać przyczyny powstawania wady postawy, a nie tylko skupiać się na jej bezpośrednim leczeniu. Prawidłowy, różnorodny i aktywny rozwój dziecka i młodych osób to doskonała baza do osiągnięcia stabilnej i wydolnej postawy w życiu dorosłym. Dzięki niej możemy uniknąć wielu dolegliwości bólowych i problemów narządów wewnętrznych w późniejszym okresie życia, ciesząc się i korzystając z możliwości jakie daje nam nasze ciało. Literatura: Kasperczyk T. Wady postawy ciała – diagnostyka i leczenie, Firma Handlowo – Usługowa ,,Kasper”, Kraków 2004. Kołodziej J., Kołodziej K., Momola I., Postawa ciała, jej wady i korekcja, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 2004. Hochschild J. Anatomia funkcjonalna dla fizjoterapeutów, Wydawnictwo MedPharm Polska 2018. Stecco L., Stecco A. Manipulacja powięzi w leczeniu dolegliwości bólowych układu ruchu, ODNOVA-MED 2019.
