Zaburzenia napięcia mięśniowego u dzieci – jak je rozpoznać i leczyć?
Zaburzenia napięcia mięśniowego u dzieci to częsty problem, który może mieć istotny wpływ na rozwój psychoruchowy malucha. Prawidłowe napięcie mięśniowe (tonus mięśniowy) pozwala na swobodne poruszanie się, utrzymanie prawidłowej postawy ciała i koordynację ruchów. Gdy dochodzi do jego zaburzenia, dziecko może mieć trudności z osiągnięciem kamieni milowych takich jak raczkowanie, siadanie, chodzenie, komunikowanie się, czy chwytanie przedmiotów. Wczesne rozpoznanie i odpowiednia terapia są kluczowe, by zapobiec wtórnym opóźnieniom rozwojowym.
Czym jest napięcie mięśniowe?
Napięcie mięśniowe to stan lekkiego, ciągłego napięcia mięśni w spoczynku, który umożliwia ciału szybką reakcję na ruch. U niemowląt i małych dzieci jest ono regulowane głównie przez ośrodkowy układ nerwowy. W pierwszych miesiącach życia napięcie ulega naturalnym zmianom – np. noworodki często mają podwyższone napięcie kończyn górnych i dolnych, które stopniowo się normalizuje.
Rodzaje zaburzeń napięcia mięśniowego i jak je rozpoznać?
Obniżone napięcie mięśniowe (hipotonia) – dziecko sprawia wrażenie „wiotkiego”, ma trudności z utrzymaniem głowy, ma osłabioną aktywność ruchową i opóźniony rozwój motoryczny. Hipotonia często towarzyszy innym zaburzeniom rozwojowym, neurologicznym, genetycznym lub metabolicznym. Objawy mogą być subtelne lub wyraźne, w zależności od stopnia hipotoniczności. Najczęściej obserwuje się:
U niemowląt:
• „Wiotkość” ciała – dziecko sprawia wrażenie „przelewającego się przez ręce”
• Opóźniona kontrola głowy – nie unosi głowy lub utrzymuje ją bardzo krótko
• Trudności w utrzymaniu pozycji na brzuchu – brak podporu, szybkie męczenie się
• Opóźnienia w osiąganiu kamieni milowych – późniejsze obracanie się, siadanie, raczkowanie
• Słaby odruch ssania i trudności w karmieniu
U starszych dzieci:
• Opóźnienia w rozwoju motoryki dużej i małej (np. trudności w bieganiu, rzucaniu, rysowaniu)
• Niska wytrzymałość mięśniowa – dziecko szybko się męczy
• Trudności z utrzymaniem prawidłowej postawy ciała
• Niezgrabność ruchowa – częste potykanie się
• Problemy z koordynacją i równowagą
Wzmożone napięcie mięśniowe (hipertonia) – to stan, w którym mięśnie dziecka są nadmiernie napięte i sztywne w spoczynku lub podczas ruchu. Może ono występować jako objaw izolowany lub towarzyszyć różnym schorzeniom neurologicznym. Wzmożone napięcie mięśniowe może zaburzać prawidłowy rozwój psychoruchowy dziecka, ograniczać swobodę ruchów i prowadzić do kompensacji oraz wad postawy.
Objawy hipertonii zależą od wieku dziecka i stopnia nasilenia napięcia, ale najczęściej obejmują:
• Sztywność kończyn – trudność w zginaniu i prostowaniu rąk lub nóg
• Opór podczas ruchu – przy próbie poruszenia kończyną dziecka wyczuwalny jest wyraźny opór
• Zaciskanie piąstek – dłonie stale zaciśnięte, trudności z otwarciem ręki
• Unikanie kontaktu z podłożem – np. niechęć do leżenia na brzuchu
• Prężenie się – wyprost kończyn, odginanie głowy do tyłu, wyginanie tułowia w łuk
• Opóźnienia w rozwoju ruchowym – np. późniejsze siadanie, pełzanie, chodzenie
• Asymetria ciała – preferowanie jednej strony, ułożenie ciała w literkę ”C”.
Diagnostyka
Rozpoznanie zaburzeń napięcia mięśniowego opiera się na:
• Wywiadzie medycznym i rozwojowym – przebieg ciąży, porodu, rozwój dziecka i ewentualne choroby,
• Obserwacji i badaniu klinicznym – ocena napięcia mięśniowego, odruchów, motoryki spontanicznej i reakcji posturalnych,
• Badaniach dodatkowych – czasem konieczne są badania neurologiczne, obrazowe (np. USG przezciemiączkowe, rezonans magnetyczny mózgu) lub metaboliczne.
Leczenie i rehabilitacja
Terapia mięśniowo-powięziowa wg Stecco to nowoczesna i skuteczna metoda wspomagająca leczenie zaburzeń napięcia mięśniowego u dzieci. Dzięki pracy z powięzią możliwe jest dotarcie do pierwotnych przyczyn nieprawidłowego napięcia i wspieranie rozwoju motorycznego dziecka w sposób łagodny, ale efektywny. Terapia rozpoczyna się od zebrania szczegółowego wywiadu, następnie wnikliwej palpacji całego ciała, a potem rozluźnieniu zaburzonych struktur i monitorowaniu reakcji dziecka.
Efekty jakie można zaobserwować po terapii to:
• poprawę koordynacji ruchowej i płynności ruchów,
• redukcję asymetrii,
• zmniejszenie sztywności lub wiotkości mięśni,
• poprawę stabilizacji tułowia i głowy,
• większą swobodę i chęć do ruchu,
• korzystny wpływ na układ autonomiczy (poprawa snu, apetytu, koncentracji).
Terapia zaburzeń napięcia mięśniowego powinna być indywidualnie dostosowana do potrzeb dziecka i prowadzona przez zespół specjalistów – neurologów, fizjoterapeutów, terapeutów integracji sensorycznej, logopedów i terapeutów zajęciowych.
Wczesna interwencja
Im wcześniej rozpocznie się diagnozę i terapię, tym większa szansa na wyrównanie deficytów rozwojowych i uniknięcie powikłań. Mózg dziecka w pierwszych latach życia ma ogromną plastyczność, co oznacza, że wiele nieprawidłowości można skutecznie korygować dzięki odpowiedniej stymulacji.
Podsumowanie
Zaburzenia napięcia mięśniowego u dzieci mogą być pierwszym sygnałem problemów neurologicznych lub rozwojowych. Wczesna diagnoza i kompleksowa rehabilitacja to klucz do poprawy funkcjonowania dziecka i zapewnienia mu jak najlepszego startu w życie. Jeśli masz jakiekolwiek wątpliwości dotyczące rozwoju swojego dziecka, nie zwlekaj z konsultacją ze
specjalistą – lepiej działać profilaktycznie.
Bibliografia:
1.Kaplan, S.L., Coulter, C. Artykuł przeglądowy omawiający przyczyny, diagnostykę i
podejście terapeutyczne do obniżonego napięcia mięśniowego, 2010
2.Sadowska, L. Wczesna interwencja terapeutyczna u dzieci z grupy ryzyka zaburzeń rozwoju.
Wydawnictwo Continuo, 2013
3.Woynarowska, B. (red.) Pediatria. Podręcznik dla studentów i lekarzy. PZWL, 2020
4.Fedrizzi, E., Bono, R., Angelini, L. Early physiotherapy intervention in children with
hypotonia. Brain & Development, 1996
5.Stecco, C., Schleip, R., A. Stecco, R. De Caro (2016). Fascial Manipulation: Theory, Practice
and Evidence. Elsevier.
Autor artykułu:
Ilona Szymańska – Pióro
Sport towarzyszy jej od zawsze – przez lata tańczyła w kieleckim zespole i rozwijała swoją pasję do ruchu.
Ukończyła Uniwersytet Jana Kochanowskiego i specjalizuje się w fizjoterapii dzieci z różnymi wyzwaniami rozwojowymi. Uwielbia obserwować, jak pacjenci robią postępy – to największa możliwa motywacja.
Autor artykułu:
Ilona Szymańska – Pióro
Sport towarzyszy jej od zawsze – przez lata tańczyła w kieleckim zespole i rozwijała swoją pasję do ruchu.
Ukończyła Uniwersytet Jana Kochanowskiego i specjalizuje się w fizjoterapii dzieci z różnymi wyzwaniami rozwojowymi. Uwielbia obserwować, jak pacjenci robią postępy – to największa możliwa motywacja.
